Symposium 2018


Op 14 december 2018 organiseerde ValC-hof in samenwerking met de OU haar 10e symposium. Het thema was dit keer Vriendschap ontleed. Dit onderwerp werd door vier sprekers vanuit de verschillende disciplines van cultuurwetenschappen benaderd. Dit onder leiding van dagvoorzitter Herman Simissen.

Rogier van der Wal (RUL) besprak de ideeën over vriendschap zoals die te vinden zijn bij Plato, Aristoteles en Cicero. Bij Plato vinden we die in bijvoorbeeld Symposion, bij Aristoteles in de Ethica en bij Cicero in zijn traktaat Over vriendschap. De definities en beschouwingen in de laatste twee werken zijn nog steeds het startpunt van denken over vriendschap. Dat kan wel leiden tot misvattingen, want volgens de klassieke auteurs was echte vriendschap voorbehouden aan perfecte mannen; en volgens hun definitie waren echte vriendschappen tussen vrouwen dus niet mogelijk. Hier echter overheen stappend haalde Rogier voorbeelden aan van teksten over vriendschap in de recente literatuur, zoals de roman De Vriendschap van Connie Palmen. Niet geheel toevallig gaat dit wel over een vrouwenvriendschap.

Toon Bosch (OU) benaderde het begrip vriendschap vanuit het perspectief van solidariteit tussen bevolkingsgroepen en volkeren. Hij nam als voorbeeld rampen in de het begin van de 20e eeuw in Nederland, met name cyclonen in Borculo en Neede, en overstromingen in het land van Maas en Waal (1926). De dynamiek in de hulpverlening verliep van christenplicht tot vriendenhulp. Bij de Maasoverstromingen leek de hulp vooral via de katholieke kerk te lopen en was er discussie over gebrek aan steun vanuit de nationale overheid, ook wel geduid als discriminatie van het zuiden. Ook blijkt solidariteit aan enige slijtage onderhevig; geldinzameling voor de ramp in Neede leverde veel minder op dan die voor de ramp in Borculo, twee jaar eerder.

Bram de Klerck (RU) besprak de vriendschap tussen kunstenaars in de renaissance. De belangrijkste bron van informatie is hier de kunsthistoricus Vasari. Hij geeft het voorbeeld van Brunelleschi en Donatello, die ondanks vrienden ook rivalen waren; wie maakte de mooiste sculptuur van de gekruisigde Christus. Verder noemt hij het koppel Venziano en Del Castagno, en de hommage die Titiaan bracht aan Giorgione met het schilderij Fête champêtre. Vraag is wel hoe betrouwbaar Vasari is; hij schreef een en ander wel honderd jaar na dato en was ook nog eens sterk bevooroordeeld – positief over Florence en negatief over Venetië.

Femke Kok (OU) ging bij haar filosofische benadering van vriendschap ook uit van de Ethica van Aristoteles. Deze hanteert drie graden van vriendschap, namelijk die vanwege het nut, die vanwege plezier en ten derde de onbaatzuchtige. De laatste uiteraard de meest waardevolle, maar ook de hoogste eisen stellend aan de vrienden. In het verlengde hiervan bespreekt Femke de vriendschapsideeën van Montaigne en Derrida. Daarna wordt de lijn doorgetrokken naar de sociale media, met name Facebook. Daar kun je heel snel, heel veel vrienden maken, maar de vraag is wat die vriendschappen betekenen. Uitgaande van de definitie van Aristoteles natuurlijk niets. Maar als we nu eens nadenken over de waarde van sommige van deze contacten, dan blijken deze toch wel degelijk een zinvolle invulling aan ons bestaan te kunnen geven. Misschien moet de klassieke filosofische definitie van vriendschap maar eens ter discussie gesteld worden.

De dag werd afgesloten met een beperkte paneldiscussie omdat allen Femke Kok en Toon Bosch nog aanwezig waren. De discussie ging dan ook vooral door op door hen besproken thema’s, maar was dermate levendig dat de dagvoorzitter deze expliciet moest afronden met de opmerking “nu echt de laatste vraag”.

VRIENDSCHAP ONTLEED

Sluit niet snel vriendschap, maar blijf een eenmaal gesloten vriendschap altijd trouw, een wijze raad van Socrates.

Vriendschap stond op het lustrum symposium dat ValC-hof in samenwerking met de Faculteit Cultuur- en rechtswetenschappen van de Open Universiteit organiseerde centraal. Een vriendschap is een relatie tussen twee of meer personen. Dat kan een relatie zijn tussen mannen, vrouwen, steden en landen. In een vriendschap vertrouwt men elkaar, ongeacht wat er gebeurt. Vaak speelt daarbij het karakter een rol, men vindt aansluiting in overeenkomsten maar juist tegenstellingen kunnen aantrekkelijk zijn. Binnen vriendschappen bestaan gradaties. Zo zijn er beste vrienden en gewone vrienden. Bewust gesloten of spontaan ontstaan, vriendschappen zijn levensbepalend. Met hun lezing proberen onze sprekers vanuit de cultuurwetenschappen, filosofie, literatuur en beeldende kunsten het fenomeen Vriendschap nader toe te lichten.

Dagvoorzitter en inleider was Herman Simissen zijn expertise ligt op het gebied van Europese geschiedenis in de twintigste eeuw, met enige nadruk op de cultuurgeschiedenis van het interbellum. Een tweede expertise betreft de filosofie van de cultuurwetenschappen, in het bijzonder de filosofie van de geschiedenis.

De lezingen werden verzorgd door:

Rogier van der Wal is classicus en werkt als docent bestuurskunde aan Leiden University. Rogier van der Wal gaat in zijn lezing in op ‘Vriendschap in de literatuur’. Al in de Oudheid was vriendschap voor schrijvers en dichters een belangrijk thema. Veel is voor ons nog heel herkenbaar, maar er zijn natuurlijk ook verschillen. Daarom kijken we ook naar een paar voorbeelden uit literaire werken uit onze eigen tijd. Wat is nou de kern van vriendschap? En wat kom je in de literatuur daarover tegen?

Toon Bosch, verbonden aan de Open Universiteit met als expertise politieke geschiedenis 20e eeuw; waterstaatsgeschiedenis (met name 19e eeuw); techniekgeschiedenis. Hij legt in zijn lezing  onverwachte verbanden tussen volken en naties in bijzonder in tijden van crisis of rampen.

Bram de Klerck doceert Kunstgeschiedenis aan de Radboud Universiteit. Hij specialiseert zich op het gebied van de Italiaanse renaissance. Daarnaast is hij vaste medewerker van de kunstredactie van NRC Handelsblad. De lezing van Bram de Klerck gaat over ‘Vriendschap en rivaliteit in de kunst van de renaissance’. De kunstwereld was klein in het Florence van de vijftiende eeuw, waar kunstenaars elkaar gemakkelijk tegen het lijf konden lopen. Als we de kunstenaarsbiograaf Giorgio Vasari mogen geloven, ontmoetten Donatello en Brunelleschi elkaar op de markt tijdens het doen van de dagelijkse boodschappen. Typerend is niet alleen de hartelijke manier waarop ze kennelijk met elkaar omgingen, maar ook het feit dat een vorm van artistieke wedijver direct in het verhaal sluipt. De lezing gaat in op dit aspect van rivaliteit dat in de renaissance de vriendschap vaak bepaalde.

Femke Kok, Universitair docent filosofie aan de Open Universiteit, specialiseerde zich in de geschiedenis van de (middeleeuwse) filosofie en houdt zich vandaag de dag vooral bezig met de rol van het lichaam in filosofische, gerontologische en kunstzinnige verhalen over ouder worden. Femke Kok gaf in haar lezing ‘Een filosofisch perspectief op vriendschap in de virtuele wereld’. Hoe worden onze identiteit en authenticiteit beïnvloed door de virtuele wereld, waarin we ons steeds vaker begeven? En heeft dit gevolgen voor de vriendschappen die we sluiten op bijvoorbeeld Facebook en Instagram? Aan de hand van verschillende filosofische ideeën over vriendschap en authenticiteit  trachtte Femke Kok een antwoord te geven op deze vragen.