Op 29 maart heeft OU-docent Jeroen Vanheste zijn nieuwste boek, Denkende romans, Literatuur en de filosofie van mens en cultuur gepresenteerd in de bibliotheek van Veghel. De presentatie werd opgeluisterd door een 3-tal bijdragen waarvan de lezing door de auteur zelf uiteraard de hoofdmoot was.
Marina Polderman, specialist bibliotheekvernieuwing voor Noord Oost Brabantse Bibliotheken leidt de middag in met een pleidooi voor het lezen of herlezen van klassiekers. Ze toont ons een landkaart, afkomstig van een blogsite, waarbij de inkleuring van ieder land gedaan is aan de hand van een belangrijk boek uit dat land, een aardigheidje. Na publicatie brak op internet een storm van kritieken en commentaren los. Iedereen had wel een mening of een opmerking, een goedkeuring of een afwijzing te melden betreffende de keuzes van de maker, volgens Marina Polderman is dit een teken dat de kennis van en de interesse voor klassieke werken nog steeds springlevend zijn. Ze maakt ons ook duidelijk dat deze werken ons nog steeds iets kunnen leren en dat dit niet alleen geldt voor bibliofielen en cultuurfanaten, maar voor iedereen, ongeacht de leeftijd. Daarmee werd dan ook meteen de brug geslagen naar het gepresenteerde boek van Jeroen Vanheste, Denkende romans, Literatuur en de filosofie van mens en cultuur.
Diegene die al eerdere lezingen van Jeroen Vanheste hebben meegemaakt, zoals zijn inleidingen op de filmavonden van ValC-hof konden opnieuw kennismaken met onder ander Tolstoj, Thomas Mann en Dennis Potter, zonder dat het een storend déjà vu was. Jeroen weet telkens weer een nieuwe invalshoek te kiezen waardoor er weer een andere laag van een literair meesterwerken zichtbaar.
Hij begint zijn lezing zoals je ook begint met het lezen van een boek, je kijkt even naar de omslag. Op de voorkant van Denkende romans staat een schilderij van Rembrandt afgebeeld. Het toont ons Aristoteles die zijn rechterhand op een buste van Homerus legt, of zoals Jeroen het uitdrukt, de filosofie respecteert de wijsheid van de literatuur. Dat is dan meteen ook het startpunt van de lezing. Na een korte uiteenzetting over de soorten kennis bij Aristoteles neemt Jeroen Vanheste ons mee op een reis doorheen zijn boek
waarbij een keur aan schrijvers aan bod komt.
Het uitgangspunt van Denkende romans is de literatuur als praktische filosofie; als onderzoek van de menselijke natuur en cultuur of zoals Jeroen Vanheste het met een citaat van Milan Kundera uitdrukt: “De maaltijd die de romanschrijver opdient, is de menselijke conditie”.
De eerste schrijver die aan bod komt is de oude Russische meester Tolstoj. Jeroen laat ons zien hoe Tolstoj voor de grote levensvragen achtereenvolgens Rousseau, Schopenhauer en tenslotte Christus als ultieme inspiratiebron had en hoe dit de inhoud van zijn werk heeft beïnvloed. Had Tolstoj in Oorlog en vrede nog de optimistische kijk op de mens van Rousseau en zag hij de aanwezigheid van God in alles, als het leven zelf, later zocht hij zoals Schopenhauer God vooral in het innerlijke, zoals voelbaar in zijn beroemde boek Anna Karenina. Via De dood van Ivan Ilych komen we dan bij De opstanding terecht, een moeilijk te lezen, moralistisch boek met de christelijke leer als onderwerp.
Van de grote levensvragen over goed en kwaad en de zin van het bestaan komen we dan bij ‘de mens als verhaal’, in 2015 ook het thema van het jaarlijks symposium van ValC-hof. Jeroen start met een mooi citaat van Dennis Potter: “‘The most beautiful part of being alive is our capacity to shape our lives by stories.” We zijn dus niet alleen ons brein en omgevingsfactoren, maar wij zijn ook zichzelf interpreterend wezens. De spreker laat ons kort kennismaken met Saul Bellow en zijn klassieker Herzog en met De Singing Detective van Potter en dan komen we terecht bij Proust met zijn zoektocht die enkele duizenden pagina’s duurt. Van Proust is het een kleine sprong naar Vestdijk met diens Hollandse versie van de Proustiaanse liefde.
Dan komt de verbeelding weer aan bod met wat vaak het beste boek ooit wordt genoemd, het meesterwerk van Cervantes uit 1604, Don Quichot. Jeroen Vanheste laat ons kennis maken met verschillende reacties op de botsing hoofd-wereld. De stoïcijnse Schopenhaueriaanse, die een terugtrekking is uit de teleurstellende wereld is of de Nietzscheaanse, die inhoudt dat de teleurstelling overstegen wordt door de scheppende kracht, zoals Cervantes met Don Quichot. Het is één van de vele interpretaties van de hoofdfiguur. Don Quichot is dan niet zozeer een dwaas maar iemand die zelf verkiest een dwaas te zijn wat uitgedrukt wordt in het citaat “‘Ik weet wie ik ben en wie ik kan zijn als ik dat verkies”. Met veel passie en verbeelding laat hij deze andere maar ook zeer interessante kant van ‘de edelman met het droeve gelaat’ zien.
De tijd vliegt en Jeroen moet zijn presentatie van Denkende romans afronden en hij doet dit met een sprong naar de vertolking van de grote Jacques Brel als Don Quichot. Tenslotte geeft hij ons nog mee dat “‘Too much sanity may be madness – and maddest of all: to see life as it is, and not as it should be!” en kan vervolgens een verdiend applaus in ontvangst nemen.
Na de pauze wordt de lezingensessie afgesloten met een boeiend verhaal over de link tussen literatuur en geneeskunde
door prof. dr. Arko Oderwald van het VU Medisch Centrum. Na een korte introductie van zichzelf en zijn werkzaamheden waarbij hij een lans breekt voor de site literatuur en geneeskunde steekt de spreker van wal met zijn uiteenzetting. We maken kennis Viajes de Varones Prudentes van Suárez Miranda uit 1658, de bron voor het korte verhaal Over de exactheid van wetenschap van Borges. Het gaat over een land waar ze een kaart maakten die zo precies was dat hij net zo groot werd als het gebied dat hij beschreef. De kaart werd dus onbruikbaar. De totale werkelijkheid is geen kennis stelt de spreker en literatuur zoals deze maakt dat aan wetenschappers duidelijk. Het anatomisch verslag van Kopland laat zien dat de werkelijkheid van de medicus niet de enige werkelijkheid is. Zo is er ook de werkelijkheid van de patiënt en die van zijn omgeving. Literatuur kan artsen leren dat er ook anders naar een werkelijkheid kan gekeken worden. Met andere woorden een dokter kan van literatuur wat leren over zijn vak. Maar Arko Oderwald stelt zich ook de vraag of de patiënt hier dan beter van wordt. Geneest literatuur? Er zijn boeken zoals Lesen als Medizin, die wundersame Wirkung der Literatur of De Boekenapotheek, lees en genees en Het verdriet van anderen. De spreker is sceptisch en heeft bedenkingen tegen romans als geneesmiddel. Hij stel de vraag wat de betekenis van een roman is en vraagt zich ook af of we lezen om bevestigd te worden of om te veranderen. In ieder geval is fictie nog geen werkelijkheid zegt hij maar dat is ook niet de aard van literatuur. Literatuur kan het individuele algemeen maken zoals bij Proust, Kafka en Fleur Bourgonje en kan troost bieden zoals bij Pieter Steinz en hoop zoals bij Philip Huff en literatuur laat de tragiek van het leven zien. Maar dat is iets anders dan een medicijn. Het gedicht van Poëzie van Herman Coninck brengt de boodschap heel mooi:
Zoals je tegen een ziek dochtertje zegt:
mijn miniatuurmensje, mijn zelfgemaakt
verdrietje, en het helpt niet;
zoals je een hand op haar hete voorhoofdje
legt, zo dun als sneeuw gaat liggen,
en het helpt niet:
zo helpt poëzie.
Na nog een korte uitstap naar de schilderkunst van Hopper krijgen we nog een laatste boodschap: “Zelfs de beste boeken verdienen het terzijde te worden geworpen”. en daarmee komt dan een einde aan de laatste lezing en dus ook aan de boekpresentatie en een bijzonder geslaagde middag met niet alleen een een grote pluim voor de sprekers maar zeker ook voor Marina Polderman en het team van de bibliotheek van Veghel voor de perfecte organisatie.
Denkende Romans, Literatuur en de filosofie van mens en cultuur van dr. Jeroen Vanheste is uitgegeven bij Damon in Eindhoven. Het is een zeer lezenswaardig boek geworden dat overigens in een bijzonder mooie en luxe uitvoering is vormgegeven en dus is Denkende romans zeker een aanrader.
Jeroen Vanheste, Denkende romans, Literatuur en de filosofie van mens en cultuur, ISBN 978 94 6340 100 5